مکان های تاریخی ایران

مکان‌های تاریخی ایران؛ گنجینه‌ای از تمدن و شکوه

ایران یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر میراث فرهنگی و تاریخی است. از تمدن‌های باستانی ایلام، ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی گرفته تا دوران اسلامی، صفوی و قاجار، در سراسر کشور بناهای تاریخی و آثار باستانی پراکنده‌اند که هویت ملی و فرهنگی ایرانیان را بازگو می‌کنند. در این مطلب، سفری خواهیم داشت به گوشه‌وکنار ایران تا با مشهورترین و شگفت‌انگیزترین مکان‌های تاریخی آن آشنا شویم.

۱. تخت جمشید – فارس

شاید معروف‌ترین اثر تاریخی ایران، تخت جمشید یا پارسه باشد. پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشیان که در دوران داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول ساخته شد. ستون‌های عظیم، نقوش برجسته باشکوه، دروازه ملل، تالار آپادانا و پله‌های باشکوه آن، قدرت و عظمت امپراتوری ایران را به رخ می‌کشند.

۲. ارگ بم – کرمان

ارگ بم بزرگ‌ترین بنای خشت خام (ادوبی) در جهان است و در استان کرمان، نزدیک شهر بم واقع‌شده است. قدمت این مجموعه به دوره هخامنشی (حدود سده ۶ تا ۴ پیش از میلاد) باز می‌گردد و در قرون ۷ تا ۱۱ میلادی به‌عنوان گذرگاه مهم کاروان‌ها و مرکز تولید لباس‌های ابریشمی و پنبه‌ای شناخته می‌شود .بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان با اصالتی که تا عصر هخامنشی بازمی‌گردد.ساختار آن شامل برج و بارو، محله‌های مسکونی، دروازه‌ها و قلاع دفاعی است.پس از زلزله مهیب سال ۲۰۰۳، بخش بزرگی از آن تخریب شد و بازسازی گسترده‌ای با همکاری بین‌المللی انجام شد.

۳. نقش رستم – فارس

در نزدیکی تخت جمشید، مجموعه‌ای از آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی و نقش‌برجسته‌هایی از دوران ساسانی به نام نقش رستم قرار دارد. چهار آرامگاه در دل کوه کنده شده‌اند که گفته می‌شود مربوط به داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر اول و داریوش دوم هستند. این مکان، گنجینه‌ای از تاریخ ایران باستان است.همچنین دارای سنگ‌نبشته‌های دوره‌های ایلامی، هخامنشی و ساسانی و نقش برجسته‌هایی است.

۴. مسجد جامع اصفهان

یکی از شاهکارهای معماری اسلامی در ایران، مسجد جامع اصفهان است که به‌نوعی موزه‌ای زنده از سبک‌های مختلف معماری اسلامی در ایران است. ساخت آن به دوره عباسیان بازمی‌گردد و در دوره‌های سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار گسترش یافته است. اولین مسجد چهارایوانی طراحی صحن مرکزی با چهار ایوان در چهار جهت، الگویی شد برای معماری اسلامی در منطقه. دارای گنبدهای دوپوسته و رِیب‌دار مانند گنبد نظام‌الملک (جنوبی) و گنبد تاج‌الملک (شمالی)، ساخته‌شده در دوره سلجوقیان در قرن یازدهم میلادی. تزئینات معماری متنوعٍ،آجرکاری‌های هندسی، سطوح با کتیبه و اشکال شاخ‌برگی (“موکارناس”)، تزئینات گچبری مینیاتوری و کاشیکاری در دوره‌های مختلف است.

۵. بازار تبریز – آذربایجان شرقی

بازار تاریخی تبریز، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان، با معماری کم‌نظیر و هزاران حجره، تیمچه و سرا، یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری جاده ابریشم بوده است. این بازار، در یونسکو ثبت جهانی شده و هویتی قوی از فرهنگ تجاری و معماری ایران دارد.قدمت آن به دوره اسلامی نخستین بازمی‌گردد، اما اوج شکوفایی‌اش در قرن‌های ۱۲ تا ۱۸ میلادی و دوره صفوی بوده، خصوصاً در زمان پایتخت بودن تبریز.حدود ۵۵۰۰ مغازه و بیش از ۲۰ سرا و تیمچه در آن وجود دارد؛ بازار شامل بخش‌هایی مانند تیمچه مظفریه برای فرش، بخش کفش‌سازی، نقره‌سازی و… است.کیفیت حفاظت فوق‌العاده بوده؛ حتی پس از زلزله ۱۷۸۰ بازسازی شده و تا امروز همچنان فعال است؛ بازار در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

۶. بیستون – کرمانشاه

کتیبه و نقش برجسته معروف داریوش بزرگ در بیستون، سندی تاریخی به زبان‌های مختلف است که پیروزی داریوش را بر شورشیان شرح می‌دهد. این اثر منحصر‌به‌فرد، همراه با سایر نقش‌برجسته‌های دوره ساسانی در دامنه کوه بیستون، از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران غربی است. این کتیبه تقریباً ۱۵ متر ارتفاع و ۲۵ متر عرض دارد و داریوش را در حال ایستادن بر سینه گوماتا (مدعی دروغین تاج‌ و تخت) نشان می‌دهد؛ نمادی از بازپس‌گیری قدرت و تثبیت حکومت هخامنشیان است. اهمیت جهانی آن در اندازه و مفاد تاریخی‌اش باعث شد تا در سال ۲۰۰۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.

۷. شهر سوخته – سیستان و بلوچستان

شهر سوخته یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری را در خود جای داده است. این شهر با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال، دارای سیستم‌های پیشرفته فاضلاب، جراحی مغز، چشم مصنوعی و ابزارآلات دقیق بوده است. نشانه‌ای از پیشرفت تمدن ایران در عصر مفرغ. این شهر شهری پیشرفته با طرح شهری دقیق، مسکونی، صنعتی، مذهبی و قبرستانی بوده که در دوره‌ای بیش از ۱۵۰ هکتار را پوشش می‌داده. اسم «شهر سوخته» به دلیل سه مرحله ویرانی با آتش است که شهر در تاریخ خود تجربه کرده. پس از آخرین آتش‌سوزی، تقریباً از ۲۳۰۰ قبل از میلاد دیگر بازسازی نشد.

۸. گنبد سلطانیه – زنجان

گنبد سلطانیه، آرامگاه سلطان محمد خدابنده (اولجایتو)، یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای آجری جهان است. این بنا متعلق به دوران ایلخانی و در فهرست یونسکو ثبت شده و شاهکاری در معماری اسلامی به شمار می‌رود. این بنا یکی از نخستین نمونه‌های گنبدهای دوپوسته در ایران است؛ گنبدی ۲۵ متر قطر و ۵۰ متر ارتفاع. ساختمان هشت‌ضلعی با هشت مناره ظریف، پوشیده از کاشی فیروزه‌ای است و به‌عنوان میراث جهانی ثبت شده است. کاشی‌کاری‌ها و تزئینات داخلی، شامل موزائیک، کتیبه‌های مذهبی و آرایه‌های هندسی برجسته هستند.

۹. کاخ گلستان – تهران

کاخ گلستان، یکی از بناهای تاریخی دوران قاجار، مجموعه‌ای از کاخ‌ها، تالارها، باغ‌ها و موزه‌ها است که در مرکز تهران قرار دارد. این مجموعه، نمونه‌ای عالی از ترکیب معماری ایرانی با سبک‌های اروپایی است. این کاخ شامل ۱۷ بنا همچون تالارهای مشهور( تالار آیینه، تالار سلام، تالار الماس، تالار عاج و غیره ) و تعداد متنوعی از موزه ها است. ناصرالدین‌شاه با تأثیر از سفرهای اروپایی کاخ را گسترش داد؛ از جمله ساخت برج شمس‌العماره (ارتفاع ۳۵ متر، با ستون‌های چدنی).

تالار آیینه: این تالار با آیینه‌کاری فوق‌العاده و تابلو معروف «آیینه‌کاری» اثر کمال‌الملک از شاهان قاجار، یکی از درخشان‌ترین بخش‌های کاخ است. 

موزه‌ها و تالارها: تالار سلام (تالار تاج‌گذاری)، تالار عاج، تالار الماس، موزه مردم‌شناسی و تالار ظروف اروپایی، هر کدام جلوه‌ای از گنجینه‌های قاجاری را به نمایش می‌گذارند.

۱۰. آرامگاه فردوسی – خراسان رضوی

در نزدیکی شهر مشهد، آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه‌سرای بزرگ ایران قرار دارد. این آرامگاه، در کنار شاهنامه، نمادی از زبان و هویت ملی ایرانیان است. بنای فعلی بین سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۴ و به فرمان رضاشاه برپا شد و معماری آن با الهام از سبک هخامنشی (مانند آرامگاه کوروش) ساخته شده است. ساختمان مکعبی‌شکل از مرمر سفید، مساحتی حدود ۱۰۰۰ متر مربع و ارتفاع تقریباً ۱۸ متری دارد. خطوط شاهنامه – به ویژه در نستعلیق – روی دیوارها حکاکی شده‌اند و داخل بنا، نقش‌برجسته‌هایی از قهرمانان شاهنامه به چشم می‌خورند.

۱۱. تخت سلیمان – آذربایجان غربی

تخت سلیمان، مجموعه‌ای باستانی شامل معبد آناهیتا، آتشکده آذرگشنسب و دریاچه‌ای طبیعی در دل کوه‌های غرب کشور است. این مکان مقدس برای زرتشتیان، در دوران ساسانی بسیار اهمیت داشته و در یونسکو نیز به ثبت رسیده است. در مرکز محوطه، یک دریاچه طبیعی (چشمه‌سار) با آب ثابت (حدود ۱۲ متر عمق و دمای حدود ۲۱ درجه سانتی‌گراد، در تابستان و زمستان یکسان) قرار دارد. محوطه بر روی سکویی بیضی‌شکل (تقریباً ۳۵۰ × ۵۵۰ متر) و ارتفاع حدود ۲۰–۶۰ متر از سطح دشت واقع شده، با دیوارهایی ضخیم (~۵ متر) و ۳۸ برج مدور برای دفاع دور تا دور آن. اینجا آتشگاه «آذرگشسب»، یکی از سه آتش بزرگ شاهی ساسانی بوده است و بعدها در دوره ایلخانی (قرن ۱۳) بازسازی شده. دریایچه مرکزی، آتشگاه، تالار ایوان خسرو و همچنین بقایای معابد و کاخ ایلخانی، همه نشانه‌های تمدن‌هایی چون ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و ایلخانی‌اند.

۱۲. دروازه قرآن – شیراز

در ورودی شمالی شهر شیراز، دروازه قرآن قرار دارد که در دوره عضدالدوله ساخته شد. قرآن بزرگی در بالای دروازه قرار داده می‌شد تا مسافران زیر آن عبور کرده و از بلایا در امان باشند. این دروازه یکی از نمادهای تاریخی شیراز است. در دوره زندیه، کریم‌خان زند آن را بازسازی کرد؛ دو نسخه نفیس قرآن به نام “قرآن هفده‌من” به اتاقک فوقانی افزوده شد. در سال ۱۳۱۵ شمسی (۱۹۳۶ میلادی) برای توسعه راه، تخریب شد و در سال ۱۳۲۷ شمسی (۱۹۴۸ میلادی) توسط حاج حسین ایگار (اعتمادالتجار) در مکان فعلی‌اش بازسازی گشت؛ اتاقکی جدید و سه دهانه قوس‌دار دارد. آیات قرآن با خطوط ثلث و نسخ در سراسر دروازه؛ از جمله آیه‌هایی از سور اسراء و حجر. در دهانه شرقی واقع شده و نمادی بر وصیت سازنده دروازه است.

۱۳. برج طغرل – ری (تهران)

برج طغرل یکی از قدیمی‌ترین برج‌های تاریخی ایران است که در شهر ری و مربوط به قرن پنجم هجری است. معماری خاص آن برای نشان دادن زمان به‌کمک نور خورشید طراحی شده. بنا گنبد مخروطی داشته ولی بر اثر زلزله و گذر زمان فرو ریخته. دیواره‌های تا ارتفاع ۴ متر توپر و بالاتر به‌صورت توخالی با فضای پله‌گرد داخل دیوارها طراحی شده‌اند. فضای داخلی برج دارای خاصیت اکو است و صدایی که داخل گفته شود، منعکس می‌شود. نخستین مرمت در سال ۱۳۰۱ قمری به دستور ناصرالدین‌شاه، توسط ابوالحسن‌خان معمارباشی انجام شد؛ در این بازسازی کاشی‌کاری و کتیبه‌های اصلی از بین رفت. بازسازی‌های بعدی در دوران پهلوی و سال ۱۳۷۷ انجام شد؛ در آخرین بررسی‌ها مشخص شده برج حدود ۴۵ سانتیمتر به‌سمت شرق متمایل شده و ترک‌هایی دارد. هم‌اکنون شهرداری منطقه ۲۰ و میراث فرهنگی محوطه‌ای به وسعت ۲ هکتار در اطراف برج ایجاد کرده است.

۱۴. حمام گنجعلی خان – کرمان

حمام گنجعلی‌خان بخشی از مجموعه بزرگ گنجعلی‌خان در شهر کرمان است. این حمام زیبا، با معماری صفوی، نقاشی‌ها، کاشی‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های نفیس، یکی از جذاب‌ترین بناهای تاریخی ایران است. آینه و حوضچه مرکزی در میان‌در که نور را بازتاب می‌دهد و بر زیبایی کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ تأکید دارد. تزئینات آجر و کاشی‌کاری ظریف در نماسازی داخلی، با بازنمایی سیمای صفوی و گچ‌بری‌های مشبک چشم‌نوازاست.

۱۵. نارین قلعه – یزد

نارین قلعه یا نارنج‌قلعه در میبد یزد، یک دژ بسیار کهن است که احتمالاً از دوران مادها یا حتی قبل‌تر برجای مانده. ساختار خشتی این قلعه، نمایی از زندگی در دل کویر مرکزی ایران را به تصویر می‌کشد. نارین قلعه، معروف به نارنج قلعه، در شهر میبد (حدود ۵۰ کیلومتر شمال غربی یزد) واقع است. یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های گلی جهان، به‌عنوان مقر حکومت یا دژ دفاعی در دوران پیش از اسلام ساخته شده است. ارتفاع قلعه بیش از ۲۵–۴۰ متر است و از پنج یا هفت طبقه تشکیل شده—بالاترین بخش برای حکمرانان، و بخش پایینی برای زندگی مردم معمولی ساخته شده. دارای تونل‌های مخفی و خندق وسیع برای تأمین آب و غذا در زمان محاصره است.

۱۶. قلعه رودخان – گیلان

در دل جنگل‌های سرسبز فومن، قلعه رودخان بر فراز کوه ساخته شده و یکی از سالم‌ترین و جذاب‌ترین قلعه‌های ایران است. این قلعه که در دوره سلجوقی ساخته شده، دارای برج و باروی باشکوهی است و چشم‌اندازی خیره‌کننده دارد. حدود ۲۰–۲۳ کیلومتری جنوب‌غرب فومن، در روستای رودخان، در ارتفاع تقریبی ۶۰۰–۷۱۵ متر از سطح دریا است. حدود ۲٫۶ هکتار با بیش از ۶۰ برج و بارو و دیواری به طول ۱٬۵۰۰ متر. شامل دو بخش اصلی –‌ ارگ (بخش حکومتی/شاه‌نشین) با آجر و دو طبقه در غرب، و قورخانه یا پادگان نظامی در شرق. برج‌های استوانه‌ای با سقف گنبدی و اتاق داخلی هشت‌ضلعی، دارای روزنه برای دیده‌بانی و دفاع. حدود ۹۳۵ تا نزدیک ۱۰۰۰ پله که از دل جنگل تا داخل قلعه می‌رسند، از این‌رو به «قلعه هزارپله» مشهور است. دارای آب‌انبار تاریخی در دل قلعه که خاک‌زمینی از حوالی ییلاق زردخونی آن را تغذیه می‌کرد. بعد از زلزله ۱۳۶۹ مرمت شده و دوباره پرآب گردید.

۱۷. بندر سیراف – بوشهر

بندر تاریخی سیراف یکی از بنادر باستانی خلیج فارس است که قدمت آن به دوران ساسانی می‌رسد. آثار باقی‌مانده از خانه‌های صخره‌ای، قبرهای سنگی، مساجد قدیمی و اسکله‌های تاریخی، این بندر را به موزه‌ای در فضای باز تبدیل کرده است. دارای پیشینه‌ای طولانی از دوره ساسانی، به‌ویژه در ۹ و ۱۰ هجری که یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری خلیج فارس بود. بقایای معماری‌های تاریخی متعدد شامل قلعه نصوری، مسجد جامع و قبرستان‌های سنگی که نشان‌دهنده فرهنگ متنوع ساکنان با ادیان گوناگون هستند. چشم‌انداز خلیج فارس میان کوه و دریا، ترکیبی از طبیعت و بافت تاریخی کم‌نظیر است. سیراف حتی در فهرست پیشنهادی یونسکو برای ثبت جهانی قرار داره و دارای پتانسیل بالا برای طرح میراث جهانی است. 

۱۸. قلعه فلک‌الافلاک – لرستان

قلعه فلک‌الافلاک بر فراز تپه‌ای در شهر خرم‌آباد قرار دارد و از دوران ساسانیان به جا مانده است. این قلعه عظیم، با چشم‌انداز زیبا به شهر، از معماری نظامی پیشرفته‌ای برخوردار بوده و یکی از نمادهای تاریخی لرستان است. درون آن موزه مردم‌شناسی و باستان‌شناسی نیز قرار دارد. بنا بر فراز تپه‌ای طبیعی، مساحتی حدود ۵٬۳۰۰ متر مربع دارد و تا ۴۰ متر ارتفاع دارد؛ ۸ برج باقی‌مانده از ۱۲ برج اصلی را می‌توان مشاهده کرد. چاه اسرارآمیز: چاه حفرشده دستی (حدود ۴۰ متر) در حیاط اول که هنوز قابل برداشت است و احتمالا به چشمه گلستان متصل است. در اوایل قرن بیستم توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شد (بروزرسانی آجرکاری، طاق‌ها، بسترهای سنگی). در دوران پهلوی به زندان سیاسی تبدیل و سپس مرکز فرهنگی، موزه، چایخانه و بازارچه صنایع دستی شد.

۱۹. مدرسه چهارباغ – اصفهان

مدرسه چهار باغ از بناهای دوران صفویه است که در خیابان چهارباغ عباسی اصفهان قرار دارد. کاشی‌کاری‌های فوق‌العاده و معماری پرجلوه، آخرین شاهکار معماری دوره صفوی به شمار می‌رود. شامل چهار ایوان، حیاط مرکزی با حوض و درختان چنار، حجره‌های دانشجویی در دو طبقه، شبستان با سه محراب و گنبد دوپوسته و مناره است. آثار برجسته هنر ایرانی-اسلامی با انواع کاشی (هفت‌رنگ، معرق، گره‌چینی، پیلی و معقلی) و کاشی‌کاری دقیق سردر و نمای عمارت. درب اصلی فاخر با قلم‌زنی طلا و نقره و اشعار به خط نستعلیق توسط عبدالرحیم جزایری از نمونه‌های بی‌نظیر زرگری صفوی است. منبر مرمری زیبا، چنارهای کهنسال و جوی نهر فرشادی (انشعابی از زاینده‌رود) که فضایی عاشقانه و آرام در حیاط مدرسه شکل داده‌اند.

۲۰. برج قابوس – گلستان

برج قابوس بلندترین برج آجری تاریخ ایران و یکی از آثار جهانی ثبت‌شده در یونسکو است. این برج در شهر گنبد کاووس، در قرن ۴ هجری (قرن ۱۰ میلادی) ساخته شد و با ارتفاع بیش از ۵۰ متر، نمادی از شکوه معماری اسلامی ایرانی است. بدنه برج حدود 55 متر است و با احتساب تپه 15 متری که روی آن قرار گرفته، ارتفاع کل آن به حدود 70 متر می‌رسد این موضوع آن را به بلندترین برج آجری جهان تبدیل کرده است. مقطع برج ۱۰‌ضلعی (ستاره ۱۰ پر) دارد و سطح داخلی‌اش استوانه‌ای با قطر تقریباً 9.6 متر است. کاملاً از آجر و ملات ساروج ساخته شده؛ دو ردیف کتیبه کوفی ساده و برجسته با اطلاعات سازنده در بدنه برج وجود دارد، و گنبد مخروطی آجری نیز ویژگی فنی مهمی است. بلندترین سازه آجری کامل دنیا با بیش از 1 ۰۰۰ سال قدمت است.

۲۱. خانه طباطبایی‌ها – کاشان

خانه طباطبایی‌ها یکی از شاهکارهای معماری مسکونی در ایران قاجاری است. این خانه با اتاق‌های آینه‌کاری شده، بادگیرها، حیاط مرکزی و سرداب‌های عمیق، نمونه‌ای از معماری کویری است که هوشمندانه طراحی شده تا در تابستان خنک و در زمستان گرم باشد. خانه‌ای وسعت حدود ۴٬۷۳۰–۵٬۰۰۰ مترمربع با حدود ۴۰ اتاق و چهار حیاط است. ترکیب دو بخش بیرونی (بیرونی/عمومی) و اندرونی (خصوصی) با حریم‌بندی مناسب، ارزشی فرهنگی و سنتی دارد. از سنگ‌تراشی، گچ‌بری و آرایه‌های شیشه رنگی (ویترای) با نقوش گل‌مرغ و طرح‌های فرش الهام گرفته از حرفه خانواده طباطبایی استفاده شده است. تالار شاه‌نشین (هال آیینه)، سرداب مرکزی، اتاق‌های تابستانی و زمستانی، حیاط‌های خادمین و بخش اندرونی با طراحی مجزا می باشد. 

۲۲. آرامگاه حافظ و سعدی – شیراز

دو تن از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ایران، حافظ و سعدی، در شهر شیراز آرمیده‌اند. آرامگاه‌های آن‌ها نه‌تنها از نظر معماری زیبا و شاعرانه هستند، بلکه به مکان‌هایی الهام‌بخش برای علاقه‌مندان ادبیات فارسی تبدیل شده‌اند.

آرامگاه حافظ (حافظیه): شمال شهر شیراز، نزدیک دروازه قرآن قرار دارد. بنای فعلی در سال ۱۳۱۵ شمسی به طراحی آندره گدار، معمار فرانسوی انجام شده است. مقبرهٔ حافظ زیر گنبدی هشت‌ضلعی با ستون‌های سنگی قرار دارد. طراف آرامگاه با باغی زیبا، حوضچه‌ها و درختان نارنج احاطه شده. کتیبه‌هایی از اشعار حافظ بر دیوارها و کاشی‌کاری‌ها نوشته شده است. مکانی روح‌نواز و محبوب برای گردشگران، شاعران، و علاقه‌مندان به عرفان و ادب فارسی است. در ایران بسیاری از مردم برای گرفتن فال، دیوان حافظ را باز می‌کنند. این سنت به “فال حافظ” معروف است.

آرامگاه سعدی (سعدیه):شمال شرقی شیراز، نزدیک باغ دلگشا قرار دارد. بنای امروزی در سال ۱۳۳۰ شمسی با طراحی محسن فروغی انجام شده است. بنایی زیبا با گنبد فیروزه‌ای و ترکیب معماری ایرانی مدرن و سنتی. در محیطی سرسبز با درختان، حوض‌های آب، و فضای آرام قرار دارد. در کنار مقبرهٔ سعدی، حوضچه‌ای از آب روان وجود دارد که به “چاه آب سعدی” معروف است. این آب در گذشته خواص درمانی و معنوی داشته و مردم برای تبرک از آن استفاده می‌کردند. سعدی در این مکان زندگی کرده و پس از مرگ نیز در همان‌جا به خاک سپرده شده است.

۲۳. مجموعه جهانی پاسارگاد – فارس

پاسارگاد، نخستین پایتخت سلسله هخامنشی در قرن ششم پیش از میلاد است که به دستور کوروش بزرگ بنا شد و در فاصله حدود ۹۰ کیلومتر شمال‌شرقی شیراز قرار دارد. آرامگاه کوروش، بنا بر معماری ساده اما قدرتمند، به‌صورت سکوی شش‌پله‌ای با سازه‌ای سنگی در بالا شکل گرفته و حدود ۱۱ متر ارتفاع دارد. محوطه‌ای به وسعت حدود ۱۶۰ هکتار که شامل آرامگاه، تَل تخت، کاخ‌های سلطنتی و باغ‌های چهارگانه (چهارباغ) است و نمونه اولیه باغ ایرانی محسوب می‌شود. پاسارگاد در سال ۲۰۰۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. معماری این مجموعه ترکیبی از سبک‌های ایلامی، میان‌رودانی، مصری و یونانی است که بازتاب‌دهنده تنوع سیاسی و فرهنگی امپراتوری هخامنشی است. آشنایی با میراث فرهنگی کوروش بزرگ، بنیان‌گذار یکی از اولین امپراتوری‌های جهان برای ما ایرانیان خیلی می توتند جذاب باشد. 

۲۴. آتشکده یزد

آتشکده زرتشتیان یزد با آتشی که بیش از ۱۵۰۰ سال است خاموش نشده، یکی از مهم‌ترین مکان‌های مذهبی زرتشتیان است. این بنا در اوایل قرن ۲۰ ساخته شده ولی آتش آن متعلق به دوران ساسانی است. معماری و فضای معنوی آن بسیار ویژه است. سبک معماری آتشکده به تأثیر از دوره هخامنشی و معماری پارسی هندی با استفاده از آجر است؛ همچنین یک نماد فروهر (فره‌ورد) بالای سردر وجود دارد. حیاط وسیع با چنارها، سروها و درختان میوه، همراه با حوض گرد مقابل ورودی، نمادی از حضور آب و آتش در کنار هم است. مسئول نگهداری آتش، هیرابد نام دارد و روزانه چند بار با چوب خشک (مانند چوب بادام یا زردآلو) آن را تأمین می کند. 

۲۵. مسجد نصیرالملک – شیراز

این مسجد به‌دلیل شیشه‌های رنگی پنجره‌هایش به مسجد صورتی معروف است. با ورود نور خورشید، رنگ‌های خیره‌کننده‌ای به فضای داخلی می‌تابند. این مسجد نمونه‌ای فوق‌العاده از تلفیق هنر کاشی‌کاری، معماری و نور در فرهنگ ایرانی است. این مسجد در محله گودِ عربان شیراز واقع است و در دوره قاجار به دستور میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک ساخته شد؛ ساخت آن از۱۸۷۶ تا ۱۸۸۸ میلادی به طول انجامید. کاشیکاری‌های هفت‌رنگ قجری شامل صورتی، آبی، زرد و سفید و نقوش گل و بوته همراه با مقرنس‌کاری از دیگر جاذبه‌هاست. فضای زمستان‌خانه با ستون‌های پیچیده سنگی (۱۲ ستون نماد دوازده امام شیعه) و نورهای رنگارنگ که به فرش‌ها و دیوارها انعکاس می‌یابد. صحن مرکزی با حوضی کوچک در میان حیاط قرار دارد که علاوه بر زیبایی تصویری، بازتاب معمارانه‌ای از جلوه‌های نور ایجاد می‌کند. همچنان مسجدی فعال برای عبادت و در عین حال مکانی محبوب گردشگری، ثبت‌شده در فهرست میراث ملی ایران از سال ۱۳۳۳ شمسی است. 

۲۶.کاخ هشت‌بهشت – اصفهان

کاخ هشت‌بهشت در باغی زیبا در اصفهان ساخته شده و از کاخ‌های دیدنی دوره صفوی است. معماری این کاخ تلفیقی از هنر ایرانی، نقاشی‌های دیواری، گچ‌بری و طراحی باغ ایرانی است. این کاخ دلپذیر در دوران صفوی، به‌ویژه در زمان شاه سلیمان صفوی (سده ۱۱ هجری قمری / قرن ۱۷ میلادی) ساخته شد و در محدوده باغ خیابان چهارباغ جای دارد. اصل نام “هشت بهشت” برگرفته از نقشه هشت‌فضایی آن است: یک تالار مرکزی احاطه‌شده توسط هشت اتاق که فضای آن نماد هشت بهشت اسلامی است. سه طبقه (اثاث اصلی دو طبقه) که حدود ۲ متر از سطح باغ بالاتر قرار دارد، با دو ورودی اصلی در سمت شرقی و غربی همراه با ایوان‌هایی دارای ستون‌های چوبی بلند. یک حوض مرکزی (عرض حدود ۳ متر)، همراه با ستون‌هایی که از انعکاس آن در شب جلوه خاصی می‌گیرد. امروزه، کاخ و پارک اطراف آن مکان محبوبی برای گذران اوقات فراغت مردم است و در تابستان پذیرای گردشگران و نیز نشست‌های محلی‌است. 

۲۷. آرامگاه باباطاهر – همدان

باباطاهر عریان، شاعر عارف قرن پنجم هجری، در شهر همدان مدفون است. آرامگاه او در مکانی با معماری معاصر و فضایی آرام قرار دارد که محل علاقه‌مندان به شعر عرفانی است. ساختار اصلی برج به‌شکل هشت‌ضلعی و پایه‌ای حدود ۱۰ در ۱۰ متر است. این برج دارای ۸ ستون سنگی نفیس، پله‌ و معابر سنگ‌فرش اطراف است. گنبد آن به‌صورت فیروزه‌ای و منشوری است، با ستون‌هایی که برج را احاطه و شکلی هشتی زیبا ایجاد کرده‌اند. داخل برج، ۲۴ لوح مرمری نصب شده که اشعار بابا طاهر با خط خوش بر آن‌ها حک شده‌اند. سقف داخلی دارای کاشی‌کاری‌های ظریف و تزئینات سنتی است که زیبایی درون سازه را دوچندان می‌کند. فضایی شاعرانه و آرام، مملو از طبیعت و اشعار عرفانی بابا طاهر؛ محلی برای تأمل، عشق و معنویت. 

۲۸. قلعه ضحاک – آذربایجان شرقی

قلعه ضحاک یکی از اسرارآمیزترین قلعه‌های ایران با پیشینه‌ای به دوران مادهاست. این قلعه بر فراز کوه قرار دارد و بقایای آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها و سیستم دفاعی است. افسانه‌های زیادی درباره این قلعه گفته شده. این قلعه از دوران دومین هزاره پیش از میلاد تا عصر تیموریان به‌تدریج مورد استفاده بوده و ردپای تمدن‌هایی همچون مانائیان، مادها، اشکانیان و ساسانیان در آن دیده می‌شود. نخستین کاوش‌ها توسط باستان‌شناسان بریتانیایی در قرن ۱۹ انجام شد و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران در چند مرحله مرمت و مطالعه روی آن صورت داده است. ورودی اصلی با سالن چهارطاقی (چهرطاقی) با دیوارهایی به ضخامت ۲.۵ متر و چهار راهرو به نماد عناصر چهارگانه زرتشتی ساخته شده، احتمالاً به‌عنوان اتاقی مذهبی یا معبد میترا مورد استفاده بوده است. کتیبه‌ها و نقوش گچبری از انسان، حیوان، اشکال هندسی و حیوانات اسطوره‌ای مانند سگ و گاو وجود دارد که نشان‌دهنده تاثیر آیین مهر پرستی است. به‌علاوه، قسمت‌هایی مانند هشتی و دالان‌های ورودی، برجک‌ها، آب‌انبار، اتاق‌های بدون سقف و سیستم لوله‌کشی با استوانه‌های سفالی نیز به چشم می‌خورد. این قلعه ترکیبی از معماری نظامی و مذهبی است و می‌تواند ارزش‌های تاریخی و هویتی منطقه را زنده کند.

۲۹. روستای تاریخی ابیانه – اصفهان

روستای سرخ‌رنگ ابیانه با خانه‌هایی پلکانی از خاک سرخ، معماری بومی کوهستانی، لباس‌های محلی و فرهنگ کهن، یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین روستاهای ایران است که بافت تاریخی آن حفظ شده. قدمت ابیانه به دوران ساسانی می‌رسد (حدود ۱۵۰۰ سال پیش)، با آثاری از دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی، و قاجار. اهالی هنوز لباس سنتی می‌پوشند؛ زنان روسری سفید گل‌دار و دامن کوتاه، مردان شلوار گشاد و جلیقه مشکی می‌پوشند. لهجه آن‌ها دارای ویژگی‌هایی از زبان میانه‌ فارسی است. سه قلعه قدیمی نیز در اطراف روستا قرار دارند. گشت‌وگذار در کوچه‌ها، سورتی لباس سنتی برای عکاسی، بازدید از مسجد، زیارتگاه و آتشکده، و آشنایی با صنایع دستی محلی مانند قالی‌بافی از تفریحات این منطقه می باشد. خانه‌های بوم‌گردی، اقامتگاه‌های محلی و چند رستوران سنتی وجود دارد. 

۳۰.قلعه شوش – خوزستان

قلعه شوش، یکی از بناهای تاریخی مهم شهر باستانی شوش در خوزستان است که به «موزه آجر ایران» هم معروف است. این قلعه در دوره قاجار، حوالی سال ۱۸۹۷ میلادی ساخته شد. قلعه به دستور ژاک دمورگان، باستان‌شناس فرانسوی ساخته شد. دمورگان مسئول حفاری‌های مهمی در شوش بود و این قلعه را به عنوان مکانی برای حفاظت و نگهداری آثار باستانی ایجاد کرد. در ساخت قلعه از آجرهای بازیافت شده و آجرهای مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی ایران مثل ایلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان استفاده شده است. به همین دلیل به آن «موزه آجر» گفته می‌شود. قلعه شکل ذوزنقه دارد و طراحی‌اش ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و الهاماتی از قلعه‌های اروپایی است. این قلعه محل نگهداری و حفاظت بسیاری از آثار باستانی کشف شده در شوش بوده است. همچنین، قلعه نشان‌دهنده تلاش‌های اولیه برای حفاظت از میراث فرهنگی و باستانی ایران است.

۳۱.میدان نقش جهان – اصفهان

این میدان زیبا از سال ۱۵۹۸ تا ۱۶۲۹ به دستور شاه عباس بزرگ و با طراحی معماری شاخص دوره صفویه ساخته شد. ابعاد آن حدود ۵۶۰ متر طول در ۱۶۰ متر عرض است که بیش از ۸۹٬۶۰۰ متر مربع را شامل می‌شود و به دلیل وسعت و زیبایی معماری‌اش، جزو بزرگ‌ترین میدان‌های مشهور جهان محسوب می‌شود. این میدان تا پیش از انقلاب ۵۷ با نام “میدان شاه” شناخته می‌شد. 

چهار اثر ارزشمند در اطراف میدان:

مسجد شاه (یا امام): در ضلع جنوب؛ نمونه‌ای برجسته از معماری صفوی با گنبدی بلند و کاشیکاری بی‌نظیراست.

مسجد شیخ لطف‌الله: در ضلع شرق؛ مسجدی بی‌مناره و با طرحی مخصوص برای درباریان. 

عالی‌قاپو: در ضلع غرب؛ کاخی دارای تالار موسیقی با طراحی خاص که شاه برای نظاره مراسم از بالای آن بهره می‌برد.

قیصریه، ورودی بازار بزرگ: در ضلع شمال، ورودی بازار با معماری سنتی که تا امروز فعال است. 

هدف اصلی میدان، نمایش قدرت مرکزی حکومت صفوی و تقویت نقش اصفهان به‌عنوان پایتخت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود. میدان نقش جهان یکی از میراث جهانی یونسکو است که معماری و سبک زندگی دوران صفویه را به ثبت رسانده. 

۳۲. جزیره کیش و قشم – جنوب ایران

در این جزایر، علاوه بر طبیعت زیبا، آثار تاریخی مانند شهر زیرزمینی کاریز کیش، قلعه پرتغالی‌ها، غارهای خربس و بندر لافت با بادگیرهای قدیمی، از جذابیت‌های تاریخی هستند.

جزیره کیش: جنوب استان هرمزگان، در خلیج فارس قراردارد. حدود ۹۱ کیلومتر مربع است. مقصد لوکس و توریستی با طبیعت و امکانات تفریحی فوق‌العاده دارد. آب شفاف و زلال و شن‌های سفید، مخصوصاً مناسب برای غواصی و عکاسی. یک کشتی بزرگ و فرسوده متعلق به سال ۱۹۶۶ که در غرب جزیره به گل نشسته؛ یکی از مکان‌های نمادین کیش است. شبکه قنات‌های باستانی که حالا به موزه و بازار تبدیل شده‌اند؛ قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال دارد. محل نمایش دلفین‌ها، شیرهای دریایی و پرندگان کمیاب می باشد. تله کابین در امتداد ساحل، تجربه ای متفاوت برای تماشای چشم انداز از بالا می باشد.

جزیره قشم: قشم بزرگ‌ترین جزیره ایران و خلیج فارس است که در جنوب ایران و در استان هرمزگان قرار دارد. این جزیره به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش، تنوع طبیعی و جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد و یکی از مقاصد محبوب برای مسافران داخلی و خارجی محسوب می‌شود. تشکیل شده از سنگ‌های عجیب و فرسایش یافته که به شکل‌های متفاوتی درآمده‌اند و منظره‌ای دیدنی ایجاد کرده‌اند. دره‌ای باریک با دیواره‌های بلند و صخره‌ای که به دلیل فرسایش شکل گرفته است. بزرگ‌ترین غار نمکی خاورمیانه که جاذبه علمی و گردشگری مهمی است. منطقه آزاد قشم نیز نقش مهمی در توسعه اقتصادی جزیره دارد و باعث جذب سرمایه‌گذاری و رشد کسب‌وکارهای مختلف شده است.

سخن پایانی

ایران با تنوع فرهنگی، قومی و اقلیمی خود، در هر گوشه‌اش گنجینه‌ای از تاریخ نهفته دارد. هر شهر و روستا، داستانی برای گفتن و اثری برای دیدن دارد. از شهرهای باستانی تا قلعه‌ها، بازارها، مساجد، و آرامگاه‌ها، این سرزمین روایتگر تمدنی است که قرن‌ها در اوج شکوفایی بوده است.